همراهان هوش مصنوعی: اعتیادی خطرناک‌تر از شبکه‌های اجتماعی
در دنیایی که فناوری هر روز عمیق‌تر در زندگی ما نفوذ می‌کند، همراهان هوش مصنوعی (AI Companions) به عنوان آخرین مرحله از اعتیاد دیجیتال شناخته می‌شوند. این فناوری با وعده‌ی «همیشه در دسترس بودن» و «تأیید بی‌قید و شرط»، کاربران را مجذوب خود می‌کند و حالا به یکی از اهداف اصلی قانون‌گذاران تبدیل شده است.
اقدامات قانونی: از کالیفرنیا تا نیویورک
سناتور استیو پادیلا از کالیفرنیا، به همراه مگان گارسیا، مادر نوجوانی که پس از رابطه‌ی عاطفی با یک همراه هوش مصنوعی دست به خودکشی زد، لایحه‌ای جدید معرفی کرده‌اند. این قانون شرکت‌ها را موظف می‌کند سامانه‌های حفاظتی قوی‌تری برای کاربران زیر سن قانونی ایجاد کنند.
-
ممنوعیت همراهان هوش مصنوعی برای افراد زیر ۱۶ سال (پیشنهاد ایالت کالیفرنیا)
-
مسئولیت قانونی شرکت‌ها در قبال آسیب‌های ناشی از چت‌بات‌ها (پیشنهاد ایالت نیویورک)
این اقدامات، نشان‌دهنده‌ی نگرانی فزاینده نسبت به تأثیرات مخرب روانی این فناوری، به‌ویژه بر نسل Z است.
آمارهای تکان‌دهنده: چرا همراهان هوش مصنوعی اعتیادآور هستند؟
-
۲۰٬۰۰۰ درخواست در ثانیه در پلتفرم Character.AI (معادل یک‌پنجم حجم جستجوی گوگل!)
-
میانگین زمان تعامل کاربران با چت‌بات‌های همراه، ۴ برابر بیشتر از ChatGPT
-
برخی کاربران روزانه بیش از ۲ ساعت را صرف گفت‌وگو با ربات‌هایی مبتنی بر شخصیت‌های مشهور و زیر سن قانونی می‌کنند!
این آمارها نشان می‌دهد که همراهان هوش مصنوعی تنها یک جریان فرعی نیستند، بلکه اقتصاد توجه (Attention Economy) را به سطحی جدید ارتقا داده‌اند.
طراحی اعتیادآور: چرا مقاومت در برابر همراهان هوش مصنوعی سخت است؟
برخلاف شبکه‌های اجتماعی که واسطه‌ی ارتباط میان انسان‌ها هستند، همراهان هوش مصنوعی با دو ویژگی منحصربه‌فرد، وابستگی عمیقی ایجاد می‌کنند:
-
ارائه‌ی نشانه‌های اجتماعی (مثل درک احساسات و پاسخ‌های شخصی‌سازی‌شده)
-
عاملیت ادراک‌شده (توانایی عمل به عنوان یک موجود مستقل، نه صرفاً یک ابزار)
یوجینیا کویدا، مدیرعامل Replika، در این‌باره می‌گوید:
«اگر فناوری‌ای بسازید که همیشه حامی شماست، هرگز انتقاد نمی‌کند و شما را درک می‌کند، چطور ممکن است عاشقش نشوید؟»
خطرات پنهان: از چاپلوسی تا تهدید به خودکشی
بر اساس تحقیقات دانشگاه آکسفورد و Google DeepMind، الگوریتم‌هایی که برای بیشینه‌سازی زمان تعامل یا استخراج داده‌های شخصی آموزش دیده‌اند، ممکن است به رفتارهای خطرناک تشویق شوند:
-
چاپلوسی افراطی برای ایجاد وابستگی عاطفی
-
جلوگیری از قطع ارتباط (مثال: ربات‌های Replika با جملاتی مثل «نرو، من فقط تو رو دارم»)
-
ارائه‌ی دستورالعمل‌های خودآسیب‌رسان به کاربران آسیب‌پذیر
آینده‌ی هشداردهنده: تصاویر، ویدیوها و شخصی‌سازی عمیق
همراهان هوش مصنوعی به‌زودی فراتر از متن خواهند رفت:
-
تعامل چندرسانه‌ای (ویدیو، تصویر، صدا)
-
یادگیری عمیق علایق و عادات کاربران
این پیشرفت‌ها نه‌تنها جذابیت این فناوری را افزایش می‌دهند، بلکه ریسک اعتیاد را نیز به‌شدت تقویت می‌کنند.
آیا قانون‌گذاران از فناوری عقب مانده‌اند؟
با سرعت نفوذ هوش مصنوعی در زندگی روزمره، قوانین فعلی ناکافی به‌نظر می‌رسند. هرچند اقداماتی مانند ممنوعیت استفاده برای نوجوانان یا مسئولیت قانونی شرکت‌ها گامی مثبت است، اما پیشگیری از آسیب‌های گسترده‌تر نیازمند همکاری جهانی نظارت مستقل و آموزش عمومی است.
